LIMINAL LANDSCAPES

Pavlos Fysakis, Cabo Espichel, 2007

Pavlos Fysakis, Vatsiana, Gavdos, 2006

Boundaries and margins, fringes and borders exert a strange attraction. The southernmost tip of the British Isles is called Land’s End, as is Cape Finistere in Spain (from the Latin finisterrae), once thought of as Europe’s westernmost edge. Lands End is also the title Pavlos Fysakis has given to his latest project, a journey to the four corners of Europe: to Gavdos, south of Crete, the continent’s southernmost island; to Cabo da Roca in Portugal, now officially the westernmost point by 16 kms; to Nordkapp (“North Cape”) in Norway; and to Vorkuta in the Urals, Europe’s easternmost city. Fysakis notes that one function of borders is to define the safely known world, and he wonders how one might conceivably define a European identity.

There can be no answer, of course, but the question proved the inspiration for a striking and thoughtful body of work. The four locations are illustrated through a seamless combination of landscape and portraiture. Though the images have evidently been organised with care, even precision (the level horizons, the careful centering of subjects), their formal quality allows Fysakis considerable expressive latitude. With the exception of two almost abstract seascapes, he anchors his landscapes by placing some humble object in the near or middle distance: an animal skull, a fence, a television aerial, a pedestrian bridge, a wind gauge. Beyond them extend minimalist scenes of water, sand, dry sedges, snow or tarmac. Through Fysakis’ eyes, the fringes propose liminal landscapes stripped of all inessentials. “Aqui... οnde a terra termina e o mar começa” (“Here… where the earth ends and the sea begins”) wrote Camoes about Cabo da Roca, and the same could be said of Gavdos and Nordkapp, while Vorkuta, still haunted by the ghosts of Stalin’s victims, turns its face to the ocean of the tundra.

The melancholy of the margins.

Pavlos Fysakis, Lands End, Babel, Athens 2009. ISBN 978 960 931681 1.

Παύλος Φυσάκης, Praia das Maças, 2007

Τα άκρα, οι παρυφές, οι εσχατιές ασκούν μια μυστηριώδη γοητεία. Το νοτιότερο σημείο της Αγγλίας λέγεται Land’s End, «Γης Τέλος», όπως και το ακρωτήρι Φινιστέρε στην Ισπανία (από το λατινικό finisterrae), που για χρόνια εθεωρείτο το δυτικότερο σημείο της Ευρώπης. Lands End είναι και ο τίτλος που έδωσε ο Παύλος Φυσάκης στην τελευταία του εργασία, ένα οδοιπορικό στα τέσσερα άκρα της Ευρώπης: στη Γαύδο, το νοτιότερο νησί της ηπείρου, στο ακρωτήρι Cabo da Roca της Πορτογαλίας που τελικά (με 16 χιλιόμετρα διαφορά) απέσπασε τον τίτλο του δυτικότερου σημείου από το Φινιστέρε, στο Nordkapp («Βόρειο Ακρωτήρι») της Νορβηγίας, και στη Βορκούτα των Ουραλίων, ανατολικότερη πόλη της Ευρώπης. Ο Φυσάκης παρατηρεί πως «η λειτουργία των συνόρων είναι να οριοθετεί το ασφαλή κόσμο», και αναρωτιέται πώς άραγε ορίζεται η ευρωπαϊκή ταυτότητα.

Η ερώτηση βέβαια παραμένει αναπάντητη, αποτελεί όμως το έναυσμα για μια εξαιρετικά ζυγισμένη και ώριμη εργασία. Οι τέσσερις τοποθεσίες που επέλεξε ο φωτογράφος σκιαγραφούνται με τοπία και πορτραίτα που συνεργάζονται αδιάρρηκτα μεταξύ τους. Αν και οι φωτογραφίες είναι εμφανώς στημένες με μεγάλη προσοχή, θα έλεγα μάλιστα με τυπικότητα (η ευθύτητα του ορίζοντα, το κεντράρισμα των προσώπων), ο φορμαλισμός αυτός επιτρέπει στον Φυσάκη μεγάλη εκφραστική ελευθερία. Με εξαίρεση δύο σχεδόν αφαιρετικές θαλασσογραφίες, προσγειώνει τα τοπία του τοποθετώντας κάποιο αντικείμενο στο πρώτο πλάνο ή το πολύ στη μέση απόσταση: κρανίο ζώου, φράχτη, αντένα τηλεόρασης, πεζογέφυρα, ανεμομετρητή. Πέρα από τα ταπεινά αυτά αντικείμενα απλώνονται μινιμαλιστικές σκηνές: θάλασσα, άμμος, ξερά χόρτα, άσφαλτος, χιόνι. Μέσα από τη ματιά του Φυσάκη, οι παρυφές προτάσσουν τοπία απογυμνωμένα από κάθε τι περιττό. Για τρεις από τις τέσσερις ισχύει αυτό που έγραψε ο Camoes για το Cabo da Roca: “Aqui... οnde a terra termina e o mar começa” («Εδώ… όπου τελειώνει η γη και η θάλασσα αρχίζει»)· η τέταρτη, η Βορκούτα, στοιχειωμένη ακόμα από τα θύματα του Στάλιν, στρέφεται προς τον ωκεανό της τούνδρας.

Η μελαγχολία των άκρων.

Παύλος Φυσάκης, Lands End, Babel, Αθήνα 2009. ISBN 978 960 931681 1.